Ζητήματα χωρικής διαχείρισης των προσφύγων

ευρήματα από Γερμανία και Ιταλία μετά το 2015

Résumé

Η μετανάστευση αποτελεί μια οικειοθελή ή εξαναγκασμένη διαδικασία μετακίνησης που δεν περιορίζεται σε τοπική κλίμακα και εκδηλώνει ιδιαιτερότητες που σχετίζονται με τις παγκόσμιες ανακατατάξεις και τις σύγχρονες δυνάμεις προώθησης της κινητικότητας. Ως κοινωνικό φαινόμενο εκδηλώνεται στον χώρο, και τα αποτελέσματά της για τις χώρες υποδοχής σχετίζονται με την προσωρινή (για τους μετανάστες) ή με τη μόνιμη (για τους πρόσφυγες) μεταβολή του τόπου εγκατάστασης των μετακινούμενων.

Ο χώρος, ταυτόχρονα, δεν είναι στατικός· εξελίσσεται και διαμορφώνεται σύμφωνα με τις προκλήσεις με τις οποίες έρχεται αντιμέτωπος. Η ενεργοποίηση μεγάλων προσφυγικών μετακινήσεων προς την Ευρώπη μετά το 2015 καθιστούν επιτακτικές τη χωρική προσέγγιση του προσφυγικού και τη μελέτη κάθε παράγοντα ή επιλογής χωρικού περιεχομένου που το συνδιαμορφώνει ξεχωριστά αλλά και συνδυαστικά με τους υπόλοιπους.

Στο παρόν άρθρο διερευνάται η τοποθέτηση των ευρωπαϊκών θεσμών απέναντι στο προσφυγικό ζήτημα, και αναδεικνύονται τα ειδικότερα θέματα που, μετά το 2015, σχετίζονται τόσο με τις χωρικές επιλογές ίδρυσης υποστηρικτικών δομών, όσο και με τις επιλογές στεγαστικής αποκατάστασης των προσφύγων. Τα ευρήματα ανοίγουν τη συζήτηση και τον προβληματισμό για την αναζήτηση ειδικότερων πρακτικών σε αντιπροσωπευτικά κράτη μέλη της Ε.Ε. (Γερμανία και Ιταλία). Τα κριτήρια επιλογής αυτών των χωρών σχετίζονται με τη διαχρονική ικανότητά τους να προσελκύουν προσφυγικά ρεύματα, ενώ διαθέτουν διαφορετικής φύσης πολιτικά και διοικητικά συστήματα. Στόχος είναι η συγκριτική μελέτη διαφορετικών πρακτικών υποδοχής, φιλοξενίας και στεγαστικής αποκατάστασης των προσφύγων και η διερεύνηση των παραγόντων που σχετίζονται με την λήψη άλλοτε πιο περιοριστικών και άλλοτε πιο ελαστικών χωρικών επιλογών διαχείρισης των στεγαστικών αναγκών τους.

Τα ευρήματα αναδεικνύουν τη τάση προσέγγισης του προσφυγικού ζητήματος υπό όρους προσωρινότητας. Τα εξεταζόμενα κράτη μέλη, όπως και η Ελλάδα, φαίνεται να αντιλαμβάνονται τα προσφυγικά συμβάντα υπό συνθήκες κινδύνου και διαχείρισης κρίσεων και οδηγούνται στην υιοθέτηση έκτακτων, βραχυπρόθεσμων, κατά παρέκκλιση των θεσπισμένων διαδικασιών, εναλλακτικών μεθόδων στεγαστικής προσφυγικής αποκατάστασης.