Προσεγγίσεις ολοκληρωμένων αστικών παρεμβάσεων στην Ελλάδα: εργαλεία και στοιχεία διακυβέρνησης
DOI:
https://doi.org/10.26253/heal.uth.ojs.aei.2016.425Λέξεις-κλειδιά:
Αστική ανάπτυξη, Διακυβέρνηση, Πολεοδομική πολιτική, Αστικές αναπλάσεις, Σχέδια Ολοκληρωμένων Αστικών Παρεμβάσεων (ΣΟΑΠ), Ολοκληρωμένες Χωρικές Επενδύσεις (ΟΧΕ)Περίληψη
Οι ολοκληρωμένες προσεγγίσεις στον αστικό σχεδιασμό αποτελούν κατεύθυνση πολιτικής της ΕΕ η οποία από τη δεκαετία του 1990, ενσωματώθηκε στο θεσμικό πλαίσιο πολλών κρατών μελών μεταξύ των οποίων και της Ελλάδας. Προς την ίδια κατεύθυνση, κατά την τρέχουσα προγραμματική περίοδο (2014-2020) υιοθετούνται Ολοκληρωμένες Χωρικές Στρατηγικές. Ο χαρακτήρας των προσεγγίσεων αυτών κάνει επιτακτική την ανάγκη εισαγωγής των αρχών της χωρικής διακυβέρνησης στην οργάνωση και διαχείριση των σχετικών εργαλείων. Η προσέγγιση της διακυβέρνησης, εντός δεδομένης χωρικής ενότητας, εμπεριέχει ως κεντρικό στοιχείο τον οριζόντιο συντονισμό τομεακών πολιτικών και τον κάθετο συντονισμό με μια οπτική «πολυεπίπεδης» διαχείρισης δράσεων. Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα εργασία φιλοδοξεί μέσα από μια κριτική παρουσίαση, να διερευνήσει τις εκφάνσεις αρχών και πρακτικών χωρικής διακυβέρνησης που διέπουν τα βασικά εργαλεία Ολοκληρωμένων Αστικών Παρεμβάσεων στην Ελλάδα. Η προβληματική που αναπτύσσεται αφορά στις συνέργιες διακυβέρνησης, οριζόντια και κάθετα και πιο συγκεκριμένα, στις δομές, μηχανισμούς και εργαλεία για το συντονισμό της εφαρμογής και τη χρηματοδότηση των δράσεων που περιλαμβάνονται στο σχεδιασμό. Στα συμπεράσματα θα επιχειρηθεί, επίσης, η διατύπωση προϋποθέσεων και προτάσεων για την αποτελεσματικότερη εφαρμογή τους. Η κριτική παρουσίαση της λειτουργίας και των χαρακτηριστικών διακυβέρνησης αντίστοιχου προγράμματος που εφαρμόζεται στη Γερμανία για περίπου δύο δεκαετίες αναμένεται να συμβάλει στην προσπάθεια αυτή.
Λήψεις
Αναφορές
Ελληνόγλωσση
ΑΣΔΑ, (2015) «ΣΧΕΔΙΟ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΘΗΝΑΣ, Σχέδιο Κοινής Υπουργικής Απόφασης», Πρόταση προς το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΘΗΝΑΣ.
Ασπρογέρακας, Ε., (2011) «Χωρική Διακυβέρνηση. Εννοιολογική προσέγγιση και αναφορά στην Ελληνική πραγματικότητα.», εισήγηση στην ημερίδα Στρατηγικές ολοκληρωμένης χωρικής ανάπτυξης μέσα από το Έργο διακρατικής δικτύωσης ESPON INTERSTRAT, ΕΘΝΙΚΟ ΣΗΜΕΙΟ ΕΠΑΦΗΣ ESPON 2013 - ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ, 10 Mαρτίου.
Ασπρογέρακας, Ε., Ζαχαρή Β., (2012) «Αναζήτηση χωρικής πολιτικής για την ΕΕ και η προοπτική ολοκληρωμένων προσεγγίσεων σχεδιασμού στην Ελλάδα», Κείμενα Περιφερειακής Επιστήμης, Τομος ΙΙΙ, Αρ.1, σελ. 87-105. Διαθέσιμο: http://www. rsijournal.eu/Foreign/Greek/KPE%20TOMOS%203%20TEYXOS%201%20 December%202012.pdf
Ασπρογέρακας, Ε., Ζαχαρή Β., (2012β) «Εδαφική Συνοχή και Χωρικός Σχεδιασμός. Η Ανάγκη Συντονισμού των Πολιτικών στην Ελλάδα», Το μέλλον του Αναπτυξιακού και Χωροταξικού Σχεδιασμού της Ελλάδας, Πρακτικά Συνεδρίου, Συνδιοργάνωση Συνδέσμου Ελλήνων Περιφερειολόγων, Τμήματος Περιφερειακής Οικονομικής Ανάπτυξης, Πανεπιστημίου Στερεάς Ελλάδας, Τομέα Γεωγραφίας και Περιφερειακού Σχεδιασμού, Σχολής Α.Τ.Μ., Ε.Μ.Π, Δελφοί, 25-2-2012.
Βασενχόβεν, Λ., Σαπουντζάκη Κ., Ασπρογέρακας Ε., Γιαννίρης Η., Παγώνης Θ., (2010), Χωρική Διακυβέρνηση: Θεωρία, Ευρωπαϊκή Εμπειρία και η Περίπτωση της Ελλάδας, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα.
Διακήρυξη του Τολέδο (2010) Toledo Declaration, Ιnformal ministerial meeting, Διαθέσιμο (πρόσβαση 30.08.2015): http://www.mdrt.ro/userfiles/declaratie_Toledo_en.pdf
Εδαφική Ατζέντα (2007), Προς μια πιο ανταγωνιστική και βιώσιμη Ευρώπη των πολυσχιδών περιφερειών, Συμφωνήθηκε στην άτυπη υπουργική σύνοδο για την αστική ανάπτυξη και την εδαφική συνοχή στη Λειψία στις 24 και 25 Μαΐου 2007.
ΕΕ, (2004) Προς μια θεματική στρατηγική για το αστικό περιβάλλον, Ανακοίνωση της Επιτροπής, COM/2004/60 τελικό, Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ: C 98 της 23ης Απριλίου 2004, Βρυξέλλες, Διαθέσιμο (πρόσβαση 26.08.2015): http://eur-lex. europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=celex:52004DC0060
ΕΕ, (2006) Θεματική στρατηγική για το αστικό περιβάλλον, Ανακοίνωση της Επιτροπής, COM/2005/718 τελικό, Βρυξέλες. Διαθέσιμο (πρόσβαση 26.08.2015): http:// eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=celex:52005DC0718
ΕΕ, (2007), «Συνθήκη της Λισσαβόνας για την τροποποίηση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας», C 306, Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2007/C 306/01.
ΕΕ, (2012), Έγγραφο εργασίας της Επιτροπής, Στοιχεία για κοινό στρατηγικό πλαίσιο 2014-2020 μεταξύ του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης, του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου, του Ταμείου Συνοχής, του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Αγροτικής Ανάπτυξης και του Ευρωπαϊκού Ταμείου Θάλασσας και Αλιείας, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, SWD(2012) 61 τελικό, Διαθέσιμο (πρόσβαση: 20.06.2016): https://www.espa.gr/el/pages/elibraryFS.aspx?item=2127
ΕΕ, (2013), Επανακαθορισμός των στόχων της Eνωσιακής πολιτικής για τη συνοχή με σκοπό τον μέγιστο αντίκτυπο στην ανάπτυξη και την απασχόληση: Η μεταρρύθμιση σε 10 σημεία, ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ (MEMO/13/878), 19 Νοεμβρίου, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Βρυξέλλες (τελευταία πρόσβαση: 30.09.2015): http:// europa.eu/rapid/press-release_MEMO-13-1011_el.htm
ΕΕ, (2014) Η αστική διάσταση των πολιτικών της ΕΕ — βασικά χαρακτηριστικά ενός αστικού θεματολογίου της ΕΕ, Ανακοίνωση προς το Συμβούλιο, το ΕΚ, την ΕΟΚΕ και την ΕΤΠ, COM/2014/0490 final, Βρυξέλες.
ΕΚ, (2007) «Συνέχεια που δίνεται στην Εδαφική Ατζέντα και στον Χάρτη της Λειψίας: Προς ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα δράσης για τη χωροταξική ανάπτυξη και την εδαφική συνοχή», Σημείωμα ad-hoc, μελέτη που ζητήθηκε από την Επιτροπή Περιφερειακής Ανάπτυξης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Θεματικό Τμήμα B: Διαρθρωτικές πολιτικές και πολιτικές συνοχής, IP/B/REGI/FWC/2006- 166-Lot 05-C02-SC01, 13/12/2007, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Βρυξέλες. Διαθέσιμο (τελευταία πρόσβαση 20.08.2015): http://www.europarl.europa.eu/ meetdocs/2004_2009/documents/dv/territorialag-leipzigchart_ex_summary_/ TerritorialAg-LeipzigChart_Ex_summary_el.pdf
ΕΚ, (2015) Η αστική διάσταση των πολιτικών της ΕΕ, ΣΧΕΔΙΟ ΕΚΘΕΣΗΣ, Επιτροπή Περιφερειακής Ανάπτυξης (2014/2213(INI)), Βρυξέλλες. Διαθέσιμο (τελευταία πρόσβαση 26.08.2015): http://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2014_2019/ documents/regi/pr/1049/1049540/1049540el.pdf
Ζαχαρή, Β., Ασπρογέρακας Ε., (2013) «Η πολιτική συνοχής ως πλαίσιο τοπικής ανάπτυξης», στο Αγροτική οικονομία, ύπαιθρος χώρος, Περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη, 11ο ΤΑΚΤΙΚΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ERSA - GR, Πρακτικά Συνεδρίου, ERSA- GR, Πανεπιστήμιο Πάτρας, ΕΑΠ, Πάτρα, 14 - 15 Ιουνίου, Διαθέσιμο (πρόσβαση): http://grsa.prd.uth.gr/conf2013/64_zahari_asprogerakas_ersagr13.pdf
ΙΤΑ (2006), Πολεοδομικός Σχεδιασμός, Προβλήματα Εφαρμογής και Προτάσεις Μεταρρύθμισης. Έκθεση Επιστημονικής Επιτροπής, Ινστιτούτο Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Αθήνα.
Μπούτλας, Γ., Ασπρογέρακας, Ε., (2016) «Η προσέγγιση της διακυβέρνησης στη χωρική ανάπτυξη: Η περίπτωση των Ολοκληρωμένων Χωρικών Επενδύσεων», Τεύχος Πρακτικών, 19ο Επιστημονικό Συνέδριο του Συνδέσμου Ελλήνων Περιφερειολόγων, Λαμία, 12-13 Μαΐου.
Σερράος, Κ., Ασπρογέρακας Ε., (2012) «Σχεδιασμός και ταυτότητα του τόπου. Αναζήτηση αποτελεσματικών εργαλείων αστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης». Στο Δέφνερ Α., & Καραχάλης Ν., (επιμ.) «Marketing και Branding Τόπου, Η Διεθνής Εμπειρία και η Ελληνική Πραγματικότητα» (σελ. 57-81), Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας.
ΥΠΟΙΚ (2015) ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ Σχεδιασμού, υλοποίησης και παρακολούθησης των Ολοκληρωμένων Χωρικών Επενδύσεων ως εργαλείων Ολοκληρωμένης Χωρικής Ανάπτυξης των Επιχειρησιακών Προγραμμάτων της προγραμματικής περιόδου 2014-2020, Αριθ.Πρωτ.81168/ΕΥΣΣΑ 1796/30.07.2015, ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ – ΕΣΠΑ, ΕΘΝΙΚΗ ΑΡΧΗ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΥ ΕΣΠΑ.
ΥΠΟΙΚ (2016) Οδηγίες για τη διαχείριση και εφαρμογή των Στρατηγικών Ολοκληρωμένης Χωρικής Ανάπτυξης, Αριθ.Πρωτ.40134/ΕΥΘΥ 373/12.04.2016, ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ – ΕΣΠΑ, ΕΘΝΙΚΗ ΑΡΧΗ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΥ ΕΣΠΑ.
Χωριανόπουλος ,Ι., (2004) «Αστική Διακυβέρνηση και Ανταγωνισμός: Οι Ελληνικές πόλεις στα Ευρωπαϊκά Προγράμματα ανάπτυξης». 7ο Πανελλήνιο Γεωγραφικό Συνέδριο της Ελληνικής Γεωγραφικής Εταιρίας, Πρακτικά Συνεδρίου. Μυτιλήνη. ISBN: 960-7475-29-1
Ξενόγλωσση
ARGEBAU, (Ed.) 2000: Leitfaden zur Ausgestaltung der Gemeinschaftsinitiative „Soziale Stadt“, second Version, 1.3.2000, Διαθέσιμο [τελευταία πρόσβαση 30.08.2016]: http://www.eundc.de/pdf/04400.pdf
Asprogerakas, E., (2016) "Strategic Planning and Urban Development in Athens. The Current attempt for Reformation and future challenges.", in Sustainable urban planning & Design Symposium, Keynote Speaker, 13 Μαΐου, The Town Planning and Housing Department, Πολεοδομικό Συμβούλιο Κύπρου, Λευκωσία (Πρακτικά υπό έκδοση).
Becker, H., Franke, Th., Lohr, R.P., Rosner V., (2002) Socially Integrative City Programme – An Encouraging Three – Year Appraisal, Occasional Paper, German Institute of Urban Affairs, Berlin.
Berlin, Senate (2016) Information on the Berlin Neighborhood Management Programme, Διαθέσιμο [τελευταία πρόσβαση: 30.08.16]: http://www.quartiersmanagement- berlin.de/fileadmin/user_upload/SSE_Einlegeblatt_2S_2016_engl-WEB.pdf
BMVBS (2008), The Programme “Social City” (Soziale Stadt), Status Report, Summary, Centre for Knowledge Transfer ‘Social City’, Commissioned by the Federal Ministry of Transport, Building and Urban Affairs (BMVBS) represented by the Federal Office for Building and Regional Planning (BBR), BMVBS, Berlin.
Buchholz, D., Mühlberg, P., Hübner H., (2010) The Neighborhood Councils within the Neighborhood Management Process, Hand out at the 3rd Congress of Berlin's Neighborhood Councils on 20, March, Berlin Senate Department for Urban Development, Department Socially Integrative City, Berlin.
CEC (1997) «URBAN Pilot Projects, Article 10 European Regional Development Fund», Annual Report 1997, prepared for the Directorate General for Regional Policy and Cohesion of the European Commission by ECOTEC Research and Consulting Limited, Commission of the Εuropean Communities, (CEC), Brussels.
CEC (1999) European Spatial Development Perspective, final version adopted by the Ministers for Spatial Planning at the Potsdam Council on 10 and 11 May, Published by the European Commission, European Communities, Luxembourg.
CEC, (2001). European Governance: A White Paper, COM (2001) 428 final, 25.7.2001.
CEC, (2008) The sustainable and cohesive city, κοινή δήλωση των αρμόδιων για την Αστική Ανάπτυξη Υπουργών, Σύνοδος μετά από πρόσκληση της Γαλλικής Προεδρίας, 25 Νοεμβρίου, Μασσαλία.
CEC, (2010α) The urban dimension in European Union policies, European Commission, Inter-Service Group on Urban Development, Brussels.
CEC, (2010β) EUROPE 2020: A strategy for smart, sustainable and inclusive growth, COMMUNICATION FROM THE COMMISSION, COM (2010) 2020, Brussels, 3.3.2010.
CEC, (2011) An Introduction to the URBAN Pilot Programme, European Commission, Regional Policy, Ηλεκτρονικό Αρχείο (15.04.11), διαθέσιμο (τελευταία πρόσβαση 20.09.2015): http://ec.europa.eu/regional_policy/archive/urban2/urban/upp/ src/frame1.htm
CEC, (2011α), Boosting depressed urban areas, European Commission, Regional Policy, Ηλεκτρονικό Αρχείο (15.04.11), διαθέσιμο (τελευταία πρόσβαση 20.09.2015): http://ec.europa.eu/regional_policy/archive/urban2/index_en.htm
Chorianopoulos, I. (2002) “Urban restructuring and governance: North-south differences in Europe and the EU URBAN initiative”. Urban Studies 39(4), σελ. 705-726
DE (2007) Integrated Urban Development – a Prerequisite for Urban Sustainability in Europe, Background Study on the “Leipzig Charter on Sustainable Eyropean Cities” of the German EU Council Presidency, Federal Ministry of Transport, Building and Urban Affairs, Berlin.
EU, (2014) The Role of Cities in Cohesion Policy 2014-2020, Study requested by the European Parliament's Committee on Regional Development, DIRECTORATE GENERAL FOR INTERNAL POLICIES - POLICY DEPARTMENT B, Brussels.
GHK (2003) «Ex-post Evaluation URBAN Community Initiative (1994 – 1999)», Τελική Έκθεση, διαθέσιμο (τελευταία πρόσβαση 13.11.2015) http:// ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/evaluation/urban/ urban_expost_evaluation_9499_en.pdf
Healey, P. (1998) “Building institutional capacity through collaborative approaches to urban planning”, in Environment and Planning A, volume 30, pages 1531 – 1546.
Healey, P. (2003) “Collaborative Planning in Perspective” in Planning Theory, Vol 2(2): 101–123.
Leipzig, Charter (2007) «Leipzig Charter on Sustainable European Cities», Τελική μορφή, 2 Μαΐου.
Neumann, U., Schmidt, C., Trettin L., (2008) “Fostering local economic development in urban neighbourhoods of North Rhine-Westphalia, Germany – results of an evaluation” in ERSA 2008 Conference, June, Liverpool
OECD (2001), Territorial Outlook, Territorial Economy, OECD Publications Service, Paris
Peters, S. (2005) “Case Study Territorial Governance: Duisburg-Marxloh”, έκθεση στο πλαίσιο του προγράμματος ESPON project 2.3.2, 30th September, IRPUD / University of Dortmund.
Serraos, Κ., Greve Τ., Asprogerakas Ε., Balampanidis D, Chani A., (2016) "Athens, a capital in crisis. Tracing the spatial impacts", in Knieling J., Othengrafen F. (eds) Cities in Crisis. Socio-spatial impacts of the economic crisis in Southern European cities, 334 pages, ISBN: 9781138850026, Routledge, Taylor & Francis Group, London.
SSBK (2004) Der Quartiersfonds: Ein Berliner Modell der Bürgerbeteiligung, Senatsverwaltung für Stadtentwicklung Bereich Kommunikation, Senatsverwaltung für Stadtentwicklung und Umwelt, Berlin, Διαθέσιμο [τελευταία πρόσβαση 30.08.16]: http://www.stadtentwicklung.berlin.de/wohnen/quartiersmanagement/ download/QM_quartiersfonds.pdf
Strauss, W., (2009) “The Socially Integrative City Programme”, Presentation in Europese krachtwijken: gluren bij de buren, Nicis Institure, 23 April, Amsterdam.
Territorial Agenda 2020 (2011), Territorial Agenda of the European Union 2020, Towards an inclusive, smart and sustainable Europe of diverse regions, agreed at the informal ministerial meeting of Ministers responsible for Spatial Planning and Territorial Development on 19th of May 2011, Hungary.
URBAN Future (2005) «The Acquis URBAN: Using Cities Best Practises for European Cohesion Policy», Common Declaration at the European Conference “URBAN Future”, 8-9 Ιουνίου, Saarbrücken (Germany), πρόσβαση: (20.08.2015) http://ec.europa.eu/regional_policy/archive/newsroom/document/pdf/ saarbrucken_urban_en.pdf
Vigar, G. (2009) Towards an Integrated Spatial Planning?, European Planning Studies, 17:11, 1571-1590.
Vogelij, J. (2008), Spatial planning towards territorial cohesion, ECTP, SPtTC Working Group, Διαθέσιμο [Τελευταία πρόσβαση: 09.11.2015]: http://www.ceuectp.eu/ images/stories/download/cp20060116.pdf
Walter-Rogg, Μ (2014) “Berlin Progress Report”, in Widmer C., and Kübler D., (Editors) REGENERATING URBAN NEIGHBOURHOODS IN EUROPE, Aarau Centre for Democracy Studies, Working Paper Nr. 3, Centre for Democracy Studies, Aarau
Zimmermann, K., (2002) “Towards an urban governance for the poor - public sector reform in the socially integrative City”, Paper presented at the ECPR Joint Sessions in Turin 22-27 March.
Συνέντευξη
Over, K., (2015), Programme “Soziale Stadt”, City of Hannover, Urban Planning and Development, Department of Urban Regeneration, συνέντευξη στις 09.07.2015 στο πλαίσιο του κοινού ελληνο-γερμανικού ερευνητικού προγράμματος IKYDA 2015 «Νέες μορφές διακυβέρνησης και δημοκρατική νομιμοποίηση πολεοδομικών αποφάσεων» του ΕΜΠ (επιστ. υπεύθυνος Κ. Σερράος) και του LU Hannover (επιστ. υπεύθυνος Frank Othengrafen). Το πρόγραμμα χρηματοδοτήθηκε από το ΙΚΥ και τη DAAD.
