Graphic narrative: κριτικός γραμματισμός και αυτο-αναφορική αναπλαισίωση του πεδίου

Abstract

Τα comics και τα graphic novels μέχρι πρόσφατα, δε θεωρούνταν αντικείμενο σοβαρής ακαδημαϊκής ενασχόλησης, παρά αποκλειστικά μέσο προς τέρψη και κατανάλωση από το παιδικό αναγνωστικό κοινό. Σήμερα, με δεδομένη τη διάδοσή τους, τη δημοτικότητα και την έκταση των επιμέρους ειδών στα οποία το μέσο πραγματώνεται, αυτό ανάγεται δυνάμει σε πολύδυναμο μέσο γραμματισμού και δη κριτικού. Στην εποχή της εικονικής στροφής, η έννοια του γραμματισμού έχει διευρυνθεί, για να συμπεριλάβει την εξοικείωση του ατόμου με πολυτροπικά συστήματα επικοινωνίας, πρακτικές και κουλτούρες της σύγχρονης πραγματικότητας, με τις οποίες το άτομο έρχεται σε επαφή και καλείται να αποκωδικοποιήσει. Επιπλέον, στο συνεχώς μεταβαλλόμενο τοπίο του κοινωνικού γίγνεσθαι αντιστοιχεί και μια ανάλογη εξέλιξη στη φύση των κειμενικών ειδών, τα οποία επιτελούν διαφοροποιημένες λειτουργίες. Έτσι, τα graphic novels, και γενικότερα τα comics, απέχουν πλέον έτη φωτός από την εποχή της δαιμονοποίησης και περιθωριοποίησής τους. Τα graphic novels διεκδικούν ένα νέο πεδίο δράσης και αναδεικνύονται σε μέσα ικανά να πραγματευθούν σύνθετα και απαιτητικά θέματα μέσα από τις δικές τους ιδιαίτερες συμβάσεις και τεχνικές, αλλά και να αποδομήσουν την πολιτισμικά διαμεσολαβημένη κατασκευή του αρνητικού στίγματος που ταλανίζει το μέσο. Η μακρόχρονη μεροληπτική πρόσληψη των comics δεν επέτρεπε την κριτική τους αναπλαισίωση, την ανάδειξη του πολυδιάστατου και σύνθετου χαρακτήρα τους και την αναγωγή τους σε αυθυπόστατο και ιδιαίτερο αφηγηματικό μέσο. Οι δημιουργοί των graphic novels, σε μια προσπάθεια αποκατάστασης, ηθικής αναβάθμισης και αποβολής του αρνητικού στίγματος που έφερε το μέσο, εμβάλλουν στοιχεία αυτοναφορικού - σχολιαστικού και μετα-κειμενικού- θεωρητικού χαρακτήρα στα έργα τους, σε μια προσπάθεια αυτο-ορισμού και επαν-οριοθέτησης του πεδίου της κοινωνικής πρακτικής που τους αναλογεί. Επιπλέον, φωτίζουν αθέατες πτυχές της δημιουργικής διαδικασίας μέσα από τη βιομηχανία παραγωγής τους και ενίοτε αρθρώνουν λόγο κριτικό και καταγγελτικό.