Αναπαραστάσεις πατρότητας και αρρενωπότητας: ανάλυση περιεχομένου προτύπων και μοτίβων σε τρία σύγχρονα εικονογραφημένα βιβλία

Περίληψη

Με αφορμή, από τη μια, το ότι η παιδική λογοτεχνία αποτελεί ισχυρό μέσο που αφενός επικοινωνεί κοινωνικο-πολιτισμικές προσδοκίες, οι οποίες επηρεάζουν τα συστήματα πεποιθήσεων, τις στάσεις και τις συμπεριφορές των παιδιών, αφετέρου δε αποδομεί ή διαιωνίζει στερεοτυπικές αντιλήψεις, και από την άλλη την πολλαπλότητα των νοηματοδοτήσεων και κατασκευών των κοινωνικών φύλων, στο παρόν άρθρο μελετάται ο  τρόπος με τον οποίο σύγχρονα εικονογραφημένα βιβλία προβάλλουν το πρότυπο του πατέρα· ποιες αντιλήψεις και, ενδεχομένως, προσδοκίες δημιουργούν −ηθελημένα ή μη− αναφορικά με την αρρενωπότητα και την πατρότητα. Ως πλαίσιο-βάση χρησιμοποιείται η ανάλυση περιεχομένου των αναπαραστάσεων της γονικής ιδιότητας και συγκεκριμένα των  αναπαραστάσεων του πατρικού προτύπου σε εικονογραφημένα βιβλία. Ως πρότυπα αρρενωπότητας προκαθορίζονται αυτά του ηγεμονικού, του συνεργικού, του υποτελή, του περιθωριακού και του ήπιου ανδρισμού. Ως πρότυπα πατρότητας και μοτίβα σχέσης πατέρας-γιου τίθενται ο αμέτοχος-απών πατέρας, ο εμπλεκόμενος πατέρας-φροντιστής και ο ενσυναισθητικός πατέρας. Οι λεκτικοί και οπτικοί τρόποι που χρησιμοποιούν οι αφηγήσεις  προσεγγίζονται κριτικά ώστε να ερμηνευτούν τα πρότυπα και τα μοτίβα αρρενωπότητας και πατρότητας που είτε ενισχύουν ή αποδομούν τις κυρίαρχες ιδεολογίες και τις κοινωνικές αναπαραστάσεις. Η συζήτηση που προκύπτει από την ανάλυση των λογοτεχνικών έργων αναδεικνύει τη μεταβαλλόμενη κοινωνικά κατασκευή της αρρενωπότητας, που εξελίσσει το πρότυπο της πατρότητας πολλαπλασιάζοντας τις εκφάνσεις του. Το σημαντικότερο εύρημα της παρούσας μελέτης είναι η προοπτική που αυτό το μικρό δείγμα εικονογραφημένων βιβλίων αντικατοπτρίζει, η προοπτική της διεύρυνσης και ποικιλομορφίας που το δυαδικό πρότυπο αρρενωπότητας-πατρότητας μπορεί να πάρει στη σύγχρονη εποχή όπου τα παιδιά −ακόμη− βλέπουν τον κόσμο μέσα από τα νοήματα-παράθυρα που η παιδική λογοτεχνία ανοίγει.