Εξιστορώντας την προσφυγιά και την αναγκαστική μετανάστευση στα παιδικά βιβλία - Υπερβαίνοντας την παιδαγωγική λογοκρισία

Abstract

Η εργασία εξετάζει τις διαφορετικές αφηγηματικές στρατηγικές, σύμφωνα με τις οποίες τα σύγχρονα λογοτεχνικά βιβλία που απευθύνονται σε παιδιά, διαχειρίζονται τη σημερινή προσφυγική κρίση, ένα εξαιρετικά περίπλοκο φαινόμενο με αντικρουόμενες πλευρές, ανθρωπιστικές, πολιτικές, οικονομικές. Τίθεται το ερώτημα, αν η Παιδική Λογοτεχνία έχει τη δυνατότητα να ανταποκριθεί σε μια τόσο δύσκολη θεματική. Οι δημιουργοί,  συγγραφείς και εικονογράφοι, στην προσπάθειά τους να μιλήσουν με ειλικρίνεια, αλλά και αποφεύγοντας, κατά το δυνατόν, να πληγώσουν τον μικρό αναγνώστη, «απαντούν» σε αυτό το ερώτημα, αξιοποιώντας με επιτυχία πολύ ενδιαφέρουσες αφηγηματικές τεχνικές, όπως είναι οι παρακάτω:

Α. Αναθεωρούν και ανακατασκευάζουν το λογοτεχνικό φαντασιακό. Για παράδειγμα, το «γελαστό Αιγαίο» γίνεται ερεβώδης τόπος υγρού θανάτου, αλλά και ταυτόχρονα προβάλλεται ως θαλασσινή οδός σωτηρίας και ενηλικίωσης.

Β. Καταφεύγουν στην συνδρομή των κλασικών ηρώων. Για παράδειγμα, μια από τις ειλικρινέστερες σημαντικές συγγραφείς μας, η Άλκη Ζέη, δανείζεται τον μικρό πρίγκιπα του Σαιντ Εξυπερύ, για να εξιστορήσει τη συνάντηση του Ελληνόπουλου με το προσφυγόπουλο.

Γ. Επικαιροποιούν τους μύθους της αρχαιότητας, όταν τους εικονογραφούν ή τους αναδιηγούνται. Για παράδειγμα, επισημαίνουν την μη ευρωπαϊκή  καταγωγή της μυθικής βασιλοπούλας Ευρώπης.

Δ. Εναλλάσσουν την επικαιρότητα με την ιστορικότητα. Η βιωμένη εθνική εμπειρία προβάλλεται και συγκρίνεται με τη σύγχρονη πραγματικότητα.

Ε. Αξιοποιούν  την αλληγορία και το παραμυθιακό στοιχείο, ενώ ταυτόχρονα εναλλάσσουν την ακρίβεια της μαρτυρίας με την ελπίδα της ονειροπόλησης.

Ανιχνεύονται επί μέρους αφηγηματικές τεχνικές, όπως η ελλειπτικότητα, η αναδρομικότητα ή η επιλεκτική αποσπασματικότητα,  που λειτουργούν ως μορφές αντίστασης στην όποια παιδαγωγική λογοκρισία. Γενικά, η εξαιρετική αφηγηματική και εικονογραφική δημιουργικότητα οδηγεί  στην υπέρβαση των ειδολογικών και ηλικιακών κατατάξεων. Σε αυτό το πλαίσιο, ένα, φαινομενικά απλό, παιδικό εικονοκείμενο μπορεί να βηματίζει προς το φιλοσοφικό παραμύθι ή ακόμα και το φιλοσοφικό δοκίμιο.