«Του Εννιάτου Ζελήμ η Θυγατέρα»: Μυθικός και γραμμικός χρόνος

Περίληψη

Το παραμύθι αφηγείται και αυτό μια ιστορία ωρίμανσης ή ενηλικίωσης. Επομένως, εξαιρετική θέση κατέχει στον ορίζοντα των προσδοκιών του πρωταγωνιστικού προσώπου ο τόπος της ευημερίας, όπου επικρατεί η τάξη, η αρμονία και η ευτυχία των ανθρώπων. Όλη αυτή την κατάσταση τη χαρακτηρίζουμε συνήθως ευδαιμονική, την περιοχή ουτοπία και τη διάρκειά ιδεατό, μυθικό χρόνο ή καιρό, κατά την ελληνική ορολογία, - εφ’ όσον η κάθε μέρα επαναλαμβάνει τη θετική κατάσταση της προηγούμενης και η εναλλαγή των εποχών έχει πάντοτε την αναμενόμενη εξέλιξη. Αλλά η έναρξη της πλοκής συμπίπτει με την ανατροπή της παραδεισένιας ατμόσφαιρας. Ο ίδιος τόπος μεταβάλλεται σε ανυπόφορο (δυστοπία) και ο ήρωας ή η ηρωίδα μετακινείται σε τόπους άγνωστους, επίσης επικίνδυνους και αγωνίζεται, για να αποκαταστήσει «εν καιρώ» την τάξη, να πραγματοποιήσει τις επιθυμίες του ίδιου ή της ίδιας και του συνόλου. Το γεγονός ότι στο παραμύθι οι τόποι δεν κατονομάζονται ούτε ο χρόνος προσδιορίζεται με αυστηρή ημερολογιακή συνέπεια καθιστά ενδιαφέρουσα την κειμενική, τη μετωνυμική, θα λέγαμε, διατύπωσή τους σε χωροχρόνο, εφόσον οι πληροφορίες, που δίδονται για τον τόπο και τον χρόνο, σχετίζονται πάντοτε με τα πρόσωπα και την εξέλιξη της πλοκής, δημιουργώντας έτσι τη διάσταση του χωροχρόνου, του πραγματικού και του υπερφυσικού. Ο ήρωας ή ηρωίδα κινούμενος/η ανάμεσά τους αναπτύσσει την καρναβαλική του/της δράση, όπως την εννοεί ο Μπαχτίν∙ με την έννοια, δηλαδή, της αντίστασης ενάντια στα τρομερά ισχυρότερα υπερφυσικά στοιχεία.
Στην εργασία αυτή διερευνώνται η διατύπωση του χωροχρόνου στο μαγικό παραμύθι «Του Εννιάτου Ζελήμ η θυγατέρα». Αφού δοθούν οι αναγκαίες πληροφορίες για τις έννοιες καιρός και χρόνος και εντοπιστούν οι αφηγηματικές κατηγορίες που τις εκπροσωπούν, διερευνώνται οι ακολουθίες που οδηγούν τον ήρωα μέσα από την εναλλαγή τους στην ωρίμανση, στην ενηλικίωσή του. Στο παραμύθι αυτό οι διαδοχικές μετακινήσεις και τα ταξίδια του σε περιβάλλοντα δυστοπίας επιβάλλονται από κοσμικές δυνάμεις, πολιτειακές και κοινωνικές, συντεχνιακές, για την ακρίβεια· γιατί είναι επακόλουθα της πεισματικής απόφασης του νέου να γίνει κυνηγός όπως ο πατέρας του. Ένα πεπρωμένο δυσβάσταχτο φαίνεται να τον επιβαρύνει, κατά την άποψη των γονέων του, αλλά ο ίδιος ο ήρωας το επιδιώκει επίμονα. Ιδιαίτερα σημαντικές σ’ αυτό το παραμύθι είναι οι αντιθέσεις ανάμεσα στο μέσα και στο έξω που αντικατοπτρίζουν την αντίληψη της κοινότητας για τις έννοιες φύση και πολιτισμός ως γενεσιουργών δυνάμεων της παιδείας και της ενηλικίωσης του ανθρώπου. Και θα υποστηρίζαμε, επί πλέον, ότι εδώ πριμοδοτούνται η ανδρική ταυτότητα και οι μετακινήσεις από τόπο σε τόπο μέσα σε χρόνια που δεν καταμετρώνται, ενώ η γυναίκα παρουσιάζεται παθητική ως προς τον εαυτό της, πολύτιμη πρόκληση, ωστόσο, για τον ήρωα.