Όψεις του δικαίου και της δικαιοσύνης στο έργο του Πλωτίνου

Περίληψη

Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι να αναδείξει την ηθική και την ανθρωπολογική διάσταση της έννοιας του δικαίου και της δικαιο­σύνης στο φιλοσοφικό σύστημα που συγκροτεί ο Πλωτίνος. Κατά τον ιστορικό αρχηγέτη της νεοπλατωνικής Σχολής, οι αξίες του δι­καίου και της δικαιοσύνης ενεργοποιούνται και στις τρεις καταστά­σεις τς ψυχής - Ψυχή, καθολική υπόσταση ψυχής, ατομικής ψυχής - που θεωρεί ότι υπάρχουν και που μεταξύ τους τι ιεραρχεί. Κατ’ αυ­τήν την διάκριση, η Ψυχή, νοούμενη ως ύπαρξη αγαθοειδής, κατέχει νοητικώς την αρετή του δικαίου και της δικαιοσύνης. Η καθολική ψυ­χή, από την πλευρά της, ως ασώματη υπόσταση, κατέχει αρετές μ' έναν τρόπο νοητό αλλά και υποβαθμισμένο συγχρόνως, άρα και το δίκαιο και την δικαιοσύνη. Στις ατομικές ψυχές, οι εν λόγω αρετές υπάρχουν με κατώτερο τρόπο και ενεργοποιούνται κυρίως δια του ατομικού νου. Επιπλέον, εκλαμβάνονται κατά μιαν διττή προοπτική: α. κάθε αξία-αρετή που υπάρχει στις ατομικές ψυχές - κατά τους όρους της εγκόσμιας δικαιοσύνης - φέρεται προς την αντίστοιχη ανώτερή της, δίχως εξωγενείς παρεμβάσεις, β. Πιο ειδικά, κάθε μέ­ρος της όποιας ατομικής ψυχής είναι δίκαιο δραστηριοποιείται προς ό,τι του αναλογεί. Τα ανωτέρω βεβαίως, ισχύουν υπό την ρήτρα ότι η αυθεντική πηγή τόσο του δικαίου όσο και της δικαιοσύνης εδράζε­ται στην ευρύτερη περιοχή του Νου, όπου οι διαδικασίες εξέλιξης και αναγωγής που αναφέρθηκαν δεν έχουν καμία θέση. Όλα όσα πα- ρουσιάσθηκαν εντάσσονται στην γενικότερη πρόθεση του Πλωτίνου να οριοθετήσει με ακρίβεια τον μεταφυσικό από τον φυσικό κόσμο, παρά τις αναλογίες που αναγνωρίζει ότι υπάρχουν μεταξύ τους