ΚΕΙΜΕΝΑ για την έρευνα, τη θεωρία, την κριτική και τη διδακτική της Παιδικής και Εφηβικής Λογοτεχνίας

Ανιχνεύοντας τη φαντασία και την πραγματικότητα στα παιδικά εικονογραφημένα βιβλία: Υλικές, χωρικές και αισθητηριακές συναντήσεις

Αγγελάκη Ρόζη-Τριανταφυλλιά — Thu, 29 Feb 2024 00:00:00 +0000

Τα εικονογραφημένα παιδικά βιβλία αποτελούν πνευματικά αγαθά ευρέως αναγνωρισμένα για την ποικιλότροπη συμβολή τους στην ανάπτυξη του παιδιού: Καλλιεργούν τον οπτικό και γλωσσικό του γραμματισμό, την αναγνωστική του ικανότητα και την κοινωνική του φαντασία. Σύμφωνα με μελετητές του είδους, τα εικονογραφημένα παιδικά βιβλία αποτελούν επίσης καταναλωτικά αγαθά και αισθητικά αντικείμενα, που αξίζει να αγαπιούνται και λόγω της περίτεχνης αρχιτεκτονικής τους. Ομολογουμένως, πολλοί καλλιτέχνες και εκδότες σήμερα πειραματίζονται πάνω στο σχήμα και τη μορφή των παιδικών εικονογραφημένων βιβλίων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να εκδίδονται έργα με ενδιαφέροντα σχήματα, διαφορετικά μεγέθη, εντυπωσιακά υφάσματα, ευφάνταστες ποιότητες χαρτιού και ασυνήθιστες υφές, διαποτισμένα με αισθητική και λογοτεχνική γοητεία που προσελκύουν, φυσικά, τους αγοραστές και αποτελούν την πύλη των παιδιών προς τον κόσμο μέσω και της φυσικής τους εμπλοκής με αυτά. Η χρήση ιδιαίτερων τεχνικών και υλικών, εκτός από το να προσθέτει βάθος και σημασία στις αφηγήσεις των εικονογραφημένων βιβλίων και να προκαλεί την παραδοσιακή διαδικασία ανάγνωσης, πολλές φορές επηρεάζει και τον τρόπο που οι αναγνώστες αντιλαμβάνονται τα φανερά ή κρυφά μηνύματα της λεκτικής και οπτικής τροπικότητας. Η υλικότητα, βάσει μελετών, ενισχύει επιπλέον τη φαντασία των αναγνωστών και δύναται να τους διευκολύνει να «διαβάσουν» και πίσω από τις λέξεις και τις εικόνες, υποστηρίζοντας τα φανερά και κρυφά νοήματα του κειμένου και της εικονογράφησης. Το παρόν άρθρο επικεντρώνεται σε πέντε παιδικά εικονογραφημένα έργα με ιδιάζουσα υλικότητα που αξίζει να μελετηθεί ως ξεχωριστό σύστημα και μέσο ανάγνωσης παράλληλα με τις λέξεις και τις εικόνες. Υιοθετώντας το μοντέλο ανάλυσης του Michael Staiger που αναγνωρίζει έξι διαστάσεις για την ανάλυση παιδικών εικονογραφημένων βιβλίων, θα εξεταστεί η συνέργεια της λεκτικής, οπτικής και απτικής τροπικότητας των επιλεγμένων έργων. Θα διαπιστωθεί αν θολώνονται τα όρια του φυσικού και του αφηγηματικού χώρου, καθώς επίσης αν οι αναγνώστες διευκολύνονται να διακρίνουν τα όρια της «αλήθειας» κάθε μυθοπλαστικού σύμπαντος που καλούνται να ανακαλύψουν, χρησιμοποιώντας όλες τους τις αισθήσεις.

Λέξεις-κλειδιά: εικονογραφημένα παιδικά βιβλία, υλικότητα, μυθοπλασία, πραγματικότητα

The deployment of myth towards childhood representation in Maurice Sendak’s Where the Wild Things Are and Outside Over There

Selimi Glykeria — Thu, 29 Feb 2024 00:00:00 +0000

Ο στόχος του παρόντος άρθρου είναι να διερευνήσει την ανταπόκριση του Maurice Sendak στην προβληματική της απεικόνισης της παιδικής ηλικίας μέσω της ανάπτυξης του μύθου στα εικονογραφημένα βιβλία του Where the Wild Things Are (1963) και Outside Over There (1981). Οι μύθοι ενθαρρύνουν τα παιδιά να χρησιμοποιήσουν τη φαντασία τους στην προσπάθειά τους να κατανοήσουν τον κόσμο και να βρουν τη θέση τους σε αυτόν, καθώς κάνουν τη σταδιακή και καθόλου ανώδυνη μετάβασή τους από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση. Ως συγγραφέας και εικονογράφος παιδικών ιστοριών, ο Sendak ήταν αφοσιωμένος στην αληθινή αναπαράσταση των χαρούμενων, αλλά και των δύσκολων και λιγότερο ευχάριστων πτυχών της ζωής του παιδιού, αμφισβητώντας τον διαδεδομένο μύθο του εξιδανικευμένου αθώου παιδιού. Επηρεασμένος από το καλλιτεχνικό ύφος του William Blake και τη μυθοποιία του με στόχο την ερμηνεία των αντικρουόμενων ψυχολογικών πτυχών της ανθρώπινης ύπαρξης, ο Sendak χρησιμοποιεί το μυθικό μοτίβο του ταξιδιού περιπέτειας για να απεικονίσει τις προκλήσεις της πορείας του παιδιού προς την ωρίμανση. Ο Max, ο παιδικός πρωταγωνιστής στο Where the Wild Things Are και η Ida, η γυναικεία αντίστοιχη και κεντρικός χαρακτήρας του Max στο Outside Over There ξεκινούν για την προσωπική τους Οδύσσεια, μια εξερεύνηση των πιο σκοτεινών πτυχών της παιδικής ηλικίας και μια πράξη εξισορρόπησης των αντιφατικών δυνάμεων που διαμορφώνουν και ορίζουν την παιδική ηλικία ως μια έννοια συμπεριληπτική αντικρουόμενων, ετερογενών χαρακτηριστικών.

Λέξεις-κλειδιά: μύθος, παιδική ηλικία, σχέση εξουσίας/δύναμης παιδιού-ενήλικου

Ideology in Constructivist children’s book illustrations in the Soviet Union (1920-1930)

Missiou Marianna, Antoniadou Pigi — Thu, 29 Feb 2024 00:00:00 +0000

Η παρούσα μελέτη έχει ως αντικείμενο την Kονστρουκτιβιστική εικονογράφηση σε παιδικά βιβλία της περιόδου από τη δεκαετία του 1920 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1930 στη Σοβιετική Ένωση. Με εργαλείο τη σημειωτική της εικόνας, εξετάζονται οι τρόποι με τους οποίους αυτές οι εικονογραφήσεις αντικατοπτρίζουν και συμβάλλουν στα ιδεολογικά ρεύματα της εποχής τους, ρίχνοντας φως στη σχέση μεταξύ της τέχνης και της ιδεολογίας στο παιδικό βιβλίο, σε μια περίοδο σημαντικών αλλαγών στην πορεία της ιστορίας της Σοβιετικής Ένωσης. Δίνεται έμφαση στην πρόδηλη και άδηλη ιδεολογία που μεταδίδεται μέσω των απεικονιζόμενων θεμάτων, των γραμμών, των σχημάτων και των χρωμάτων, επιλογές στις οποίες προέβησαν κονστρουκτιβιστές καλλιτέχνες για να μεταδώσουν μέσω της εικόνας τις αρχές της μαρξιστικής ιδεολογίας. Μελέτη περίπτωσης αποτελούν δύο εικονογραφημένα βιβλία, που αντιπροσωπεύουν τις δύο φάσεις της Kονστρουκτιβιστικής εικονογράφησης, η μία ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 1920 και η δεύτερη προς το τέλος της δεκαετίας και τις αρχές τις επόμενης δηλαδή 1930. Το πρώτο παράδειγμα αφορά το εικονογραφημένο βιβλίο του Vladimir Lebedev Vchera i Segodnya [Χθες και Σήμερα] (1925) και την επιρροή που άσκησε ο καλλιτέχνης στη Χρυσή Εποχή των παιδικών βιβλίων στη Σοβιετική Ένωση. Η περίοδος αυτή σηματοδότησε μια κρίσιμη στροφή, με την avant-garde τέχνη να απευθύνεται στα παιδιά ως ξεχωριστό κοινό. Το δεύτερο παράδειγμα, με τίτλο Pyatiletka [Πενταετές Σχέδιο] του Alexey Laptev, που δημοσιεύτηκε το 1930, αντιπροσωπεύει τη μετάβαση της Kονστρουκτιβιστικής εικονογράφησης προς τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό. Το εικονογραφημένο αυτό βιβλίο αποτυπώνει την εξελισσόμενη φύση της εικονογράφησης εν μέσω του μεταβαλλόμενου κοινωνικοπολιτικού τοπίου.

Λέξεις-κλειδιά: Eικονογραφημένα βιβλία, εικονογράφηση, ιδεολογία, Kονστρουκτιβισμός, Σοβιετική Ένωση.

Ο «μικρός άλλος» εν διωγμώ: Διασταυρώσεις του Ολοκαυτώματος και της λογοτεχνίας για μικρά παιδιά

Τυρπάνη Παναγιώτα — Thu, 29 Feb 2024 00:00:00 +0000

Η αυξητική τάση της σύγχρονης εκδοτικής παραγωγής, ελληνικής και παγκόσμιας, πρωτότυπης και μεταφρασμένης, που προσεγγίζει όλο και συχνότερα υψηλού φορτίου τραυματικά γεγονότα, όπως τα εγκλήματα πολέμου και οι μαζικές θανατώσεις, έχει οδηγήσει στην ανάδυση μια νέας κατηγορίας, της «λογοτεχνίας της θηριωδίας», η οποία δεν έχει αφήσει έξω από τα όριά της το παιδικό αναγνωστικό κοινό, ακόμα και αυτό της προσχολικής ηλικίας (4-8 ετών), προσφέροντάς του τις εμπνεόμενες από το Ολοκαύτωμα ιστορίες για μικρά παιδιά Το δέντρο βλέπει (2012), Τα Κίτρινα Καπέλα (2017) και Ζάζα (2021). Μέσα από αυτά τα αντιπροσωπευτικά παραδείγματα θα επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε τους τρόπους με τους οποίους μια τόσο σκληρή και βίαιη θεματική παρουσιάζεται από τους σύγχρονους συγγραφείς σε αναγνώστες μιας τόσο ευαίσθητης ηλικίας.

Λέξεις κλειδιά: λογοτεχνία για μικρά παιδιά, λογοτεχνία της θηριωδίας, Ολοκαύτωμα

ΚΑΛΩΣΟΡΙΣΜΑ

Τσιλιμένη Τασούλα — Thu, 29 Feb 2024 00:00:00 +0000

Σας καλωσορίζουμε στο 40ο τεύχος του περιοδικού ΚΕΙΜΕΝΑ

Καλή Ανάγνωση

Τσιλιμένη Τασούλα

Καθηγήτρια ΠΤΠΕ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Διευθύντρια του περιοδικού