Αειχώρος: Κείμενα Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Ανάπτυξης

Τα επιχειρηματικά πάρκα εξυγίανσης ως εργαλείο για την οργάνωση των άτυπων βιομηχανικών συγκεντρώσεων

Αναστάσιος Καμινάρης — 2023-11-01

Την τελευταία δεκαετία η Ελλάδα έχει επικαιροποιήσει το θεσμικό πλαίσιο για την ανάπτυξη των Επιχειρηματικών Πάρκων (ΕΠ), χωρίς ωστόσο αυτό να καταφέρει να οδηγήσει στην οργανωμένη χωροθέτηση της βιομηχανίας. Εξάλλου, η έλλειψη, κατά το παρελθόν, χωροταξικής θεώρησης της βιομηχανίας, σε συνδυασμό με την απουσία εθνικής βιομηχανικής πολιτικής, οδήγησαν στην ανάπτυξη Άτυπων Βιομηχανικών Συγκεντρώσεων (ΑΒΣ). Αυτές βρίσκονται συχνά στην περιφέρεια των μεγάλων αστικών συγκεντρώσεων, σε στρατηγικές θέσεις, κοντά σε μεγάλα δίκτυα μεταφορών συμβάλλοντας καθοριστικά στην εθνική και τοπική οικονομία. Ταυτόχρονα, εμφανίζουν πολεοδομικά και περιβαλλοντικά προβλήματα όσον αφορά το εσωτερικό τους περιβάλλον αλλά και τη σχέση τους με την ευρύτερη περιοχή. Σήμερα έχει γίνει αντιληπτή η αναγκαιότητα περιβαλλοντικής και λειτουργικής εξυγίανσης των ΑΒΣ μέσα από την αξιοποίηση του θεσμού των Επιχειρηματικών Πάρκων Εξυγίανσης (ΕΠΕ) με στόχο τον μετασχηματισμό τους σε σύγχρονους οργανωμένους υποδοχείς επιχειρηματικότητας. Το άρθρο εξετάζει τα εγχειρήματα οργάνωσης των Άτυπων Βιομηχανικών Συγκεντρώσεων Οινοφύτων και Καλοχωρίου σε Επιχειρηματικά Πάρκα Εξυγίανσης. Μέσα από τη συγκριτική τους θεώρηση σκοπεύει να αναδείξει τις προκλήσεις και τις κοινές δυσκολίες ανάπτυξης των ΕΠΕ, που απαιτούν ειδικούς χειρισμούς σε θεσμικό, διοικητικό και πολιτικό επίπεδο για την επιτυχή υλοποίηση του έργου. Η εργασία ολοκληρώνεται με τη διατύπωση προτάσεων για πρόσθετα μέτρα που πρέπει να λάβει η πολιτεία για την ανάπτυξη των Επιχειρηματικών Πάρκων.

Η διεμβόλιση του πυρήνα της κατοικίας από τη βραχυχρόνια μίσθωση

Δημήτριος Μέλισσας — 2023-11-01

Κάθε ειδική πολεοδομική λειτουργία, όπως η κατοικία που είναι η μαζικότερη των χρήσεων, συνοψίζει μια ενότητα επιτρεπτών δραστηριοτήτων που συνθέτουν τη νοηματική αυτοτέλεια και τελικά τον αμετάβλητο πυρήνα της και δεν επηρεάζεται από το γεγονός ότι αυτή συνυπάρχει με την άσκηση του ελευθέρου επαγγέλματος ή με την τηλεργασία ή με την έδρα του ψηφιακού νομά.

Ο πυρήνας της κατοικίας αποτελείται από τετράπτυχο παραμέτρων, όπως: α) τη συνεχή διαρκή λειτουργία ενός συγκεκριμένου χώρου ως μόνιμη οικιακή διαμονή, β) το οικιακό κοινωνικό περιβάλλον γ) την ιδιαίτερη δηλαδή αυτόνομη διαμόρφωση του νοικοκυριού και δ) τον εκούσιο–οικειοθελή χαρακτήρα της διαμονής.

Σύμφωνα με τη νομοθεσία, όπως έχει ερμηνευτεί από τη νομολογία, τρία είναι τα γνωρίσματα της διαδικτυακής βραχυχρόνιας μίσθωσης που αποκρυσταλλώνονται: α) ο περιορισμένος χρόνος, ως κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα, β) η ύπαρξη διακριτικού γνωρίσματος μόνιμα αναρτημένου στις σχετικές ιστοσελίδες, όπως και τα τουριστικά καταλύματα γ) η εξομοίωση–αντιστοίχιση κατά την τουριστική νομοθεσία των δωματίων, διαμερισμάτων ή κτιρίων με τα ενοικιαζόμενα επιπλωμένα δωμάτια–διαμερίσματα.

Τόσο από την μορφολογία του οικήματος, όσο και από τις παρεχόμενες υπηρεσίες προς τους χρήστες του, υφίσταται μια συγγενής νομοθετική θεώρηση των κτιρίων που εκμισθώνονται με βραχυχρόνια μίσθωση στο πλαίσιο της οικονομίας του διαμοιρασμού με τα σύγχρονα επιπλωμένα ενοικιαζόμενα δωμάτια.

Επομένως, η βραχυχρόνια μίσθωση ως χρήση μπορεί να επιτρέπεται κατ’ αρχήν στις περιοχές που, με βάση το από 23.02.1987 Π.Δ. και το Π.Δ. 59/2018, επιτρέπονται, υπό την προϋπόθεση ότι δεν είναι κυρίαρχη στα κτίρια και διαμερίσματα της γενικής κατοικίας πολεοδομικού κέντρου – κεντρικής λειτουργίας πόλης – τοπικού κέντρου συνοικίας – γειτονιάς και τουρισμού–αναψυχής.

Ο χωρικός σχεδιασμός στο πλαίσιο της Οδηγίας Seveso ΙΙΙ

Γεωργία Γεμενετζή — 2023-11-01

Η παρούσα εργασία αποτελεί μια συγκριτική μελέτη της εφαρμογής της Οδηγίας Seveso ΙΙΙ σε Ελλάδα και Κύπρο. Συγκεκριμένα, η εργασία εστιάζει στο άρθρο 13 της Οδηγίας, το οποίο αφορά τον χωρικό σχεδιασμό, και διερευνά, τόσο τις σχετικές πρακτικές σχεδιασμού και ελέγχου της ανάπτυξης που ακολουθούνται στην καθεμία χώρα, όσο και την παραγωγή απτών αποτελεσμάτων όσον αφορά την προστασία του πληθυσμού και των υποδομών σε περίπτωση βιομηχανικού ατυχήματος μεγάλης έκτασης. Η ανάλυση καλύπτει και τους τρεις άξονες ενδιαφέροντος του άρθρου 13 της Οδηγίας, δηλαδή: τον σχεδιασμό των χρήσεων γης κοντά σε μονάδες Seveso, τον έλεγχο της ανάπτυξης μονάδων Seveso ή άλλων χρήσεων που βρίσκονται πλησίον μονάδων Seveso και τη λήψη μέτρων σε σχέση με υφιστάμενες μονάδες. Η ανάλυση διαπιστώνει ότι στην Κύπρο υπήρξε επιτυχής ενσωμάτωση του άρθρου 13, με σεβασμό στις ήδη διαμορφωμένες πρακτικές και διαδικασίες, καθώς και πλήρης κάλυψη των τριών αξόνων ενδιαφέροντος, με αποτέλεσμα να έχει επιτευχθεί πολύπλευρη προστασία του πληθυσμού και των υποδομών από τυχόν βιομηχανικό ατύχημα μεγάλης έκτασης. Αντίθετα, στην περίπτωση της Ελλάδας, η ενσωμάτωση του άρθρου 13 και η προστασία του πληθυσμού και των υποδομών είναι ελλιπής και αποσπασματική. Ειδικότερα, απουσιάζει ένα πλαίσιο κανόνων σχεδιασμού σε εθνικό ή/και περιφερειακό επίπεδο, ενώ και στο επίπεδο του τοπικού σχεδιασμού φαίνεται να προτάσσονται ποικίλες έως και συγκρουόμενες προσεγγίσεις σχεδιασμού από τα διάφορα σχέδια. Επίσης, το εφαρμοστικό πλαίσιο που αφορά τον έλεγχο της ανάπτυξης των χρήσεων που βρίσκονται πλησίον μονάδων Seveso φαίνεται να είναι ασαφές, ενώ απουσιάζει πλήρως οποιαδήποτε πλαίσιο πολιτικής για τη λήψη μέτρων σε σχέση με υφιστάμενες μονάδες.

Σχεδιασμός των περιοχών Natura 2000 και χρήσεις γης

Ιωάννης Λαϊνάς — 2023-11-01

Οι διαχρονικές αδυναμίες στην υλοποίηση ενός ορθολογικού και ολοκληρωμένου πλαισίου χωρικού σχεδιασμού και διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών, επανέρχονται αυτή την περίοδο στο επίκεντρο του επιστημονικού ενδιαφέροντος με αφορμή α) το υπό εξέλιξη -από το 2018- πρόγραμμα εκπόνησης Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών στο σύνολο των περιοχών του Δικτύου Natura 2000, β) τις νομοθετικές προσπάθειες για τον εκσυγχρονισμό των ζωνών εντός των προστατευόμενων περιοχών και γ) την καταδικαστική Απόφαση της χώρας από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναφορικά με την αδυναμία καθορισμού μέτρων διατήρησης στις Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ) εντός του Δικτύου.

Η εργασία διερευνά τη συνέργεια ανάμεσα στον περιβαλλοντικό σχεδιασμό για την προστασία των περιοχών Natura και τον χωρικό σχεδιασμό -δίνοντας έμφαση στον τοπικό ρυθμιστικό σχεδιασμό-, όπως αυτή αποτυπώνεται στο σημερινό ελληνικό σύστημα χωρικού σχεδιασμού με αφορμή το έργο εκπόνησης των είκοσι τριών Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών. Επιπροσθέτως, εξετάζει τις αστοχίες και τις αδυναμίες των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών, τόσον όσον αφορά την ενσωμάτωση του συστήματος των χρήσεων γης, αλλά και τη σχέση τους με τις ευρύτερες περιβαλλοντικές πολιτικές. Για τη διερεύνηση των ερωτημάτων μελετήθηκαν οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες που δημοσιεύτηκαν μέχρι σήμερα.

Διαπιστώνεται ότι η αυξανόμενη επιρροή του ευρωπαϊκού δικαίου περιβάλλοντος προβάλλει -επί δεκαετίες- νέα μοντέλα ολοκλήρωσης και συνεργειών μεταξύ των δύο τομέων πολιτικής -περιβαλλοντικής και χωροταξικής-πολεοδομικής-, με το ελληνικό σύστημα σχεδιασμού να παρουσιάζει μία διαχρονική ατολμία προσαρμογής και αδυναμία υλοποίησης. Απαιτείται συνέχιση των θεσμικών παρεμβάσεων και των νομοθετικών πρωτοβουλιών προκειμένου να υπάρξει αποσαφήνιση του εννοιολογικού υποβάθρου και των χρησιμοποιούμενων ανά κλάδο εργαλείων, που θα συμβάλλουν στην καλύτερη πρακτική του χωρικού σχεδιασμού. Το βασικότερο ίσως ζήτημα που εξακολουθεί να χρήζει ειδικής αντιμετώπισης είναι η αποσαφήνιση του τρόπου ένταξης των ΕΠΜ στο σύστημα χωρικού σχεδιασμού.

Η υλοποίηση του νομοθετικού πλαισίου για τις χρήσεις γης κατά τον εκάστοτε πολεοδομικό σχεδιασμό

Ελίνα Διαμαντοπούλου — 2023-11-01

H ρύθμιση των χρήσεων γης συνιστά αναπόσπαστο μέρος του πολεοδομικού σχεδιασμού. Ο καθοριστικός ρόλος των χρήσεων γης στη δημιουργία της λειτουργικής δομής της πόλης, τη συγκρότηση των κέντρων, την οργάνωση του αστικού και εξωαστικού χώρου, την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, την επίδραση στις αξίες γης καθώς και την οργάνωση υποδομών, δημιουργεί την ανάγκη της καταγραφής, εξέλιξης και συνεχούς επικαιροποίησής τους.
Με αφετηρία την εξέλιξη του νομοθετικού πλαισίου χρήσεων γης, από το ΠΔ 81/1980 στο ΠΔ της 23.02.1987 και εν συνεχεία στο ΠΔ 59/2018, όπως συμπληρώθηκε με τους N. 4685/2021, N. 4759/2021, και N. 4819/2021, η μελέτη αυτή έχει στόχο να παρουσιάσει τις στρεβλώσεις και τα κενά που ανακύπτουν α) κατά την αναθεώρηση των ΓΠΣ και β) τον επανακαθορισμό των χρήσεων γης ως αποτέλεσμα της δυναμικής τους, με γνώμονα το διαχωρισμό τους στις κυριότερες μεγάλες κατηγορίες χρήσεων γης: κατοικία (αμιγής – γενική – πολεοδομικό κέντρο), τουρισμός–αναψυχή, ελεύθεροι χώροι, πράσινο και παραγωγικές δραστηριότητες. Ανά κατηγορία χρήσεων γης παρουσιάζονται επιλεγμένες περιπτώσεις μελέτης, στις οποίες ανέκυψαν πολλαπλές ασάφειες και προβλήματα κατά την ερμηνεία του εκάστοτε νομοθετικού πλαισίου. Αναλύεται η ερμηνευτική προσέγγιση που επιχειρήθηκε από αρμόδια όργανα αποφάσεων με στόχο την απαραίτητη ανατροφοδότηση μεταξύ του νομοθέτη και της κανονιστικώς δρώσας δημόσιας διοίκησης για την αποτελεσματικότερη ρύθμιση των χρήσεων γης στα σύγχρονα δεδομένα.

Η ρύθμιση της υπαίθρου στην Ελλάδα

Σουλτάνα Βεζυριαννίδου — 2023-11-01

Είναι κοινά αποδεκτό πως η ελληνική ύπαιθρος εμφανίζει σημαντικά προβλήματα όσον αφορά τον καθορισμό χρήσεων γης με αποτέλεσμα την πρόκληση κοινωνικοοικονομικών και περιβαλλοντικών πιέσεων κυρίως στον περιαστικό και αγροτικό χώρο. Το βασικό ερώτημα της παρούσας εργασίας είναι αν και σε ποιον βαθμό η ύπαιθρος στην Ελλάδα αποτέλεσε κεντρικό αντικείμενο του ρυθμιστικού σχεδιασμού. Συγκεκριμένα, η εργασία εξετάζει τα θεσμικά εργαλεία ρύθμισης της υπαίθρου και την εξέλιξή τους μέχρι την ολοκλήρωση της ισχύος κσι εφαρμογής του Ν. 2508/97. Αρχικά γίνεται αναφορά στην Εκτός Σχεδίου Δόμηση (ΕΣΔ), που αποτελεί το παλαιότερο, και ταυτόχρονα, διαχρονικό εργαλείο για την ανάπτυξη της υπαίθρου, το οποίο οδήγησε σε αλλοίωση της ποιότητας του χώρου και σε ασύμβατες μεταξύ τους χρήσεις γης. Εν συνεχεία, διερευνά το εργαλείο των Ζωνών Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ) –περιαστικών και προστασίας– με το οποίο επιχειρήθηκε η θέσπιση περιορισμών στις επιτρεπτές χρήσεις γης και στη δόμηση, με σκοπό την πρόληψη της επιδείνωσης της υπαίθρου από οικιστικές και αναπτυξιακές πιέσεις. Τέλος, η εργασία εστιάζει στα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ) του N. 2508/97. Αυτά αποτελούν ουσιαστικά τα πρώτα ολοκληρωμένα Σχέδια Χρήσεων Γης (ΣΧΓ) που στοχεύουν στον καθολικό σχεδιασμό αστικών, περιαστικών και αγροτικών περιοχών στο σύνολο του Δήμου και καθορίζουν τις περιβαλλοντικές ζώνες, τις πολεοδομημένες ή προς πολεοδόμηση περιοχές και τις ζώνες που υποδέχονται ένα συνδυασμό δραστηριοτήτων, πέραν των αγροτικών, καθώς και τις αντίστοιχες χρήσεις γης σε αυτές. Προκειμένου να εξεταστεί αν και σε ποιο βαθμό υπήρξε μια ολοκληρωμένη προσέγγιση σχεδιασμού της υπαίθρου με στόχο την επίτευξη της βιώσιμης ανάπτυξης, γίνεται εκτεταμένη εμπειρική έρευνα για τον τρόπο ρύθμισής της στις δύο βασικές κατηγορίες της: τις Περιοχές Ειδικής Προστασίας (ΠΕΠ) και τις Περιοχές Ελέγχου και Περιορισμού Δόμησης (ΠΕΠΔ) στα εγκεκριμένα ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ του Ν. 2508/97 για το σύνολο της επικράτειας –πλην Αττικής– για τη χρονική περίοδο από το 1997 έως το 2018. Τα ευρήματα της έρευνας καταδεικνύουν ότι ο στόχος της βιώσιμης ανάπτυξης δεν επετεύχθη απόλυτα και η ρύθμιση της υπαίθρου παρέμεινε περιορισμένη. Ωστόσο, ο σχεδιασμός της υπαίθρου βάσει των ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ του Ν. 2508/97 αποτέλεσε σημαντική εμπειρία που μπορεί να συμβάλλει σε έναν πιο ολοκληρωμένο και αποτελεσματικό σχεδιασμό αξιοποιώντας τα νέα Σχέδια Χρήσεων Γης του Ν. 4759/20.

Εισαγωγή

Γεωργία Γεμενετζή — 2023-11-01